關於 สารบัญ คือ ，我們在網路上蒐集到這些相關的討論、資訊與評價

การวิเคราะห์สังเคราะห์งานวิจัยด้วยบทสรุปผู้บริหาร

ผมคิดอยู่เสมอตั้งแต่เคย เป็น ผอ.วิจัย ม.ตาปี เมื่อ ปี 2556 ว่าเราทำอย่างไรกับงานวิจัยที่ได้ทำมาแล้ว นั้นมาแนวทางพัฒนาต่อยอดได้อย่างไร ทั้งตัวผู้วิจัยและหน่วยงานให้ทุนวิจัย จะได้ประโยชน์และมีแนวทางพัฒนาต่อหน่วยงานอย่างไร แต่ผมก็ไม่ได้ทำตามความต้องการเพราะลาออกจากงาน เพื่อเตรียมไปอยู่กับพี่สาวที่เยอรมัน แต่สุดท้ายก็ไม่ได้ไป ว่างงานมาทำงานที่ราชภัฏสุราษฎร์ธานี

ความคิดเกี่ยวกับการพัฒนาต่อยอดงานวิจัยก็ยังอยู่เสมอ

ในส่วนพัฒนาตนเอง จะดำเนินการต่อยอดงานวิจัย คือ
1. การนำงานวิจัย มาพัฒนา คือ
1) นำงานวิจัยมาเขียนไว้ใน หนังสือ ตำรา เอกสารประกอบการสอน เอกสารคำสอน ในแต่หัวที่เกี่ยวข้อง
2) นำงานวิจัยมาเขียนเป็นหนังสือรายงานวิจัย โดยมีการเขียนเพิ่มเติม ในรูปแบบหนังสือ
2.นำงานวิจัยไปเขียนบทความวิจัย ถึงแม้งานวิจัยเหล่านั้นไปปิดเล่มไปแล้ว

ในส่วนของการพัฒนาองค์กร

1.ในส่วนที่ตนเองสามารถทำได้ ซึ่งตัวเองเป็นบุคลากรในองค์กร ที่สามารถทำได้ก็คือ
1)กระตุ้นให้เพื่อนร่วมวิชาการ เขียนผลงานด้วยงานวิจัย เช่น การเขียนบทความวิจัย มากกว่าการนำงานวิจัยแต่ประชุมวิชาการ เพื่อประโยชน์ต่อการประกันคุณภาพการศึกษา
2)กระตุ้นให้เพื่อร่วมวิชาการ นำงานวิจัยมาบูรณาการ เขียนเอกสารประกอบสอน เอกสารคำสอน หนังสือ ตำรา โดยได้เขียนหนังสือเทคนิคการเขียนผลงานวิชาการบูรณาการสู่การเรียนการสอน: ประสบการณ์ผู้สอน ขายและแจกแก่คณาจารย์ที่สนใจ

2.ในส่วนการพัฒตาที่ตนเองทำไม่ได้ ตัวเอง
1) แต่ได้เสนอแนวคิดการจัดทำยกร่างการคุ้มทรัพย์สินทางปัญญาของบุคลากร กับมหาลัย
2) เสนอให้มกาวิทยาลัยได้ทำการวิเคราะห์ งานวิจัยของมหาลัยว่าได้ประโยชน์อะไร บ้าง ต่อยอดอะไรบ้าง
ถ้าได้ ซึ่งต้องรื้อค้นข้อมูลทั้งหมดหรือต้องการสกัดออกมา ได้จากบทคัดย่อ เท่านั้น อาจก็ไม่ได้ข้อมูลอะไร
ผมได้นั่งคิด ว่าควรมีแนวทางอย่างไร ผมคิดได้ จากที่ผมได้รับทุนวิจัยของวุฒิสภาของสำนักงานเลขาธิการวุฒิสภา ในรายงานวิจัยนั้นต้องเขียน บทสรุปผู้บริหารด้วย นอกจาก บทคัดย่อ กิตติกรรมประกาศ สารบัญ เนื้อหา บทที่ 1 ความเป็นมา บทที่ 2 แนวคิดทฤษฎี บทที่ 3 วิธีวิจัย บทที่ วิเคราะห์งานวิจัย บทที่ 5 สรุปเสนอแนะ และบรรณานุกรม
ซึ่งในส่วนของบทสรุปผู้บริหาร นั้นทางสำนักเลขาธิการวุฒิสภาได้นำมารวบรวม วิเคราะห์ สังเคราะห์ออกมาเป็นเรื่อง ๆ ทำเป็นหนังสือรวมวิจัย เพื่อ
1.บริการวิชาการ
2.เป็นฐานข้อมูลวิเคราะห์ แนวทางการพัฒนายุทธศาสตร์วิจัยของหน่วยงาน เพื่อกำหนดทิศทางงานวิจัย

สำหรับผมเลยเสนอเงื่อนไข ทุนวิจัยของมหาวิทยาลัยให้ทำ “บทสรุปผู้บริหาร” มาด้วยนอกข้อกำหนด และควรทำแบบฟอร์ม แบบให้มีความชัดเจนที่ทุกคนต้องทำ เพราะคิดว่าบทสรุปผู้บริหารมีข้อมูลเพียงพอที่มหาลัยจะทำอะไรต่อไปได้ อะไรมากมาย

ประกาศ ก.พ.อ. เรื่อง หลักเกณฑ์การพิจารณาวารสารทางวิชาการ สำหรับการเผยแพร่ผลงานทางวิชาการ พ.ศ. ๒๕๖๒ นั้น งานวิจัยจะต้องเผยแพร่ในวารสารวิชาการเท่านั้นหรือไม่

เมื่อวานมีการกล่าวถึงประกาศ ก.พ.อ. เรื่อง หลักเกณฑ์การพิจารณาวารสารทางวิชาการ สำหรับการเผยแพร่ผลงานทางวิชาการ พ.ศ. ๒๕๖๒ ได้ยกเลิกประกาศประกาศ ก.พ.อ. เรื่อง หลักเกณฑ์การพิจารณาวารสารทางวิชาการ สำหรับการเผยแพร่ผลงานทางวิชาการ พ.ศ. ๒๕๕๖ และ ในประกาศ ก.พ.อ. เรื่อง หลักเกณฑ์การพิจารณาวารสารทางวิชาการ สำหรับการเผยแพร่ผลงานทางวิชาการ พ.ศ. ๒๕๖๒ ข้อ ๓ ได้กำหนดเงื่อนไขการเผยแพร่ผลงานในวารสารวิชาการ ดังนี้

๑. ฐานข้อมูลระดับนานาชาติ ได้แก่ ERIC, Math SciNet, Pubmed, Scopus, Web of Science (เฉพาะในฐานข้อมูล SCIE, SSCI, และ AHCI เท่านั้น), JSTOR และ Project Muse

๒.ฐานข้อมูลระดับชาติได้แก่ศูนย์ดัชนีการอ้างอิงวารสารไทย (Thai Journal Citation Index TCI) เฉพาะวารสารที่มีชื่ออยู่ในกลุ่มที่ ๑ และกลุ่มที่ ๒
(http://www.kmutt.ac.th/jif/public_html/list%๒๐journal.php)

เกิดประเด็นคำถามถึง ประกาศ ก.พ.อ. เรื่อง หลักเกณฑ์การพิจารณาวารสารทางวิชาการ สำหรับการเผยแพร่ผลงานทางวิชาการ พ.ศ. ๒๕๖๒ นั้น งานวิจัยจะต้องเผยแพร่ในวารสารวิชาการเท่านั้นหรือไม่

เมื่อได้ศึกษาเอกสารแนบท้ายประกาศ ก.พ.อ.เรื่อง หลักเกณฑ์และวิธีการพิจารณาแต่งตั้งบุคคลให้ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ รองศาสตราจารย์ และศาสตราจารย์ พ.ศ. ๒๕๖๐ ได้อธิบายคำจำกัดความของผลงานทางวิชาการ ลักษณะการเผยแพร่และผลงานทางวิชาการ ในที่นี้จะกล่าวถึง ตำรา หนังสือ และวิจัย ดังนี้

๑.ตำรา
๑.๑ ความหมาย ของตำรา หมายถึง งานวิชาการที่ใช้สำหรับการเรียนการสอนทั้งวิชาหรือเป็นส่วนหนึ่งของวิชา ซึ่งเกิดจากการนำข้อค้นพบจากทฤษฎี จากงานวิจัยของผู้ขอหรือความรู้ที่ได้จากการค้นคว้าศึกษามาวิเคราะห์ สังเคราะห์ รวบรวมและเรียบเรียง โดยมีมโนทัศน์ (มโนทัศน์ (Concept) หมายถึง ความคิดรวบยอดเกี่ยวกับประเภทของสิ่งต่างๆ ตามความเข้าใจของแต่ละคน เช่น เข้าใจว่าสิ่งของลักษณะเช่นใดเรียกว่า “ของแข็ง” สิ่งของลักษณะเช่นใดเรียกว่า “สิ่งมีชีวิต” สิ่งมีชีวิตลักษณะเช่นใดเรียกว่า “แมว” คนลักษณะเช่นใดเรียกว่า “วีรชน” การกระทำลักษณะเช่นใดเรียกว่า “หว่านข้าว” ตลอดจนความคิดลักษณะเช่นใดเรียกว่า “วัตถุนิยม”) ที่ผู้เขียนกำหนดให้เป็นแกนกลาง ซึ่งสัมพันธ์กับมโนทัศน์ย่อยอื่นอย่างเป็นระบบ มีเอกภาพสัมพันธภาพและสารัตภาพตามหลักการเขียนที่ดี ใช้ภาษาที่เป็นมาตรฐานทางวิชาการและให้ความรู้ใหม่อันเป็นความรู้สำคัญที่มีผลให้เกิดการเปลี่ยแปลงต่อวงวิชาการนั้นๆ ดังนั้นตำรา จึงต้องเป็นสิ่งที่ก่อให้เกิดความรู้ใหม่ๆได้
ในประเด็นหัวข้อนี้ ได้นำมาจากการเขียนบทความวิชาการ นำมาจากงานวิจัย ถือว่าเป็นตำราที่ก่อให้เกิดองค์ความรู้ใหม่ๆ โดยตำรานั้นต้องเขียนครอบคลุมตามคำอธิบายรายวิชา ที่กำหนดไว้ในหลักสูตร เนื้อหาสาระของตำราต้องมีความทันสมัย เมื่อพิจารณาถึงวันที่ผู้ขอยื่นเสนอขอตำแหน่งทางวิชาการ ทั้งนี้ผู้ขอจะต้องระบุวิชาที่เกี่ยวข้องในหลักสูตรที่ใช้ตำราเล่มที่เสนอขอตำแหน่งทางวิชาการด้วย ผลงานทางวิชาการที่เป็น “ตำรา” นี้อาจได้รับการพัฒนาขึ้นจากเอกสารคำสอน จนถึงระดับที่มีความสมบูรณ์ที่สุด ซึ่งผู้อ่านอาจเป็นบุคคลอื่นที่มิใช่ผู้เรียนในวิชานั้น แต่สามารถอ่านและทำความเข้าใจในสาระของตำรานั้นด้วยตนเองได้ โดยไม่ต้องเข้าศึกษาในวิชานั้น
๑.๒ รูปแบบตำรา
เป็นรูปเล่มที่ประกอบด้วย คำนำ สารบัญ เนื้อเรื่อง การอธิบายหรือการวิเคราะห์ การสรุป การอ้างอิงและบรรณานุกรม ทั้งนี้อาจมีการอ้างอิงแหล่งข้อมูลที่ทันสมัยและครบถ้วนสมบูรณ์ การอธิบายสาระสำคัญมีความชัดเจน โดยอาจใช้ข้อมูล แผนภาพ ตัวอย่างหรือกรณีศึกษาประกอบจนผู้อ่านสามารถทำความเข้าใจในสาระสำคัญนั้นได้โดยเบ็ดเสร็จ
๑.๓ การเผยแพร่ตำรา
๑.๓๑ วิธีการเผยแพร่ มีวิธีการเผยแพร่ ดังนี้
๑.การเผยแพร่ด้วยวิธีการพิมพ์ โดยโรงพิมพ์ (PRINTING HOUSE) หรือสำนักพิมพ์ (PUBLISHING HOUSE) หรือ โดยการถ่ายสำเนาเย็บเป็นรูปเล่มหรือทำในรูปแบบอื่นๆ
๒.การเผยแพร่โดยสื่ออิเล็กทรอนิกส์อื่นๆ ตัวอย่างเช่น การเผยแพร่ในรูปของซีดีรอมฯลฯ
๑.๓.๒ เงื่อนไข
๑.การเผยแพร่ดังกล่าวนั้น จะต้องเป็นไปอย่างกว้างขวางมากกว่าการใช้ในการเรียนการสอนวิชาต่างๆ ในหลักสูตรเท่านั้น จำนวนพิมพ์เป็นดัชนีหนึ่งที่อาจแสดงการเผยแพร่อย่างกว้างขวางได้ แต่อาจใช้ดัชนีอื่นวัดความกว้างขวางในการเผยแพร่ได้เช่นกัน
๒. การเผยแพร่ต้องได้รับการตรวจสอบและรับรองการเผยแพร่จากคณะกรรมการของสถาบันอุดมศึกษา คณะ และ/หรือสถาบันทางวิชาการที่เกี่ยวข้องกับสาขาวิชานั้น และต้องใช้ในการเรียนการสอนมาแล้วไม่น้อยกว่า หนึ่ง ภาคการศึกษา

๒. หนังสือ
๒.๑ ความหมายของหนังสือ
หนังสือ คือ ผลงานทางวิชาการที่เรียบเรียงขึ้นโดยมีรากฐานทางวิชาการที่มั่นคง และให้ทัศนะของผู้เขียนที่สร้างเสริมปัญญาความคิด และสร้างความแข็งแกร่งทางวิชาการให้แก่สาขาวิชานั้นๆ และ/หรือสาขาวิชาที่เกี่ยวเนื่อง มีความต่อเนื่องเชื่อมโยงในเชิงเนื้อหาและครอบคลุม โดยไม่จำเป็นต้องสอดคล้องหรือเป็นไปตามข้อกำหนดของหลักสูตรหรือของวิชาใดวิชาหนึ่งในหลักสูตร และไม่จำเป็นต้องนำไปใช้ประกอบการเรียนการสอนในวิชาใดวิชาหนึ่ง ทั้งนี้เนื้อหาสาระของหนังสือต้องมีความทันสมัย เมื่อพิจารณาถึงวันที่จัดพิมพ์
๒.๒ รูปแบบหนังสือ
เป็นรูปเล่มที่ประกอบด้วย คำนำ สารบัญ เนื้อเรื่อง การวิเคราะห์ การสรุป การอ้างอิงและบรรณานุกรม ทั้งนี้อาจมีอ้างอิงแหล่งข้อมูลที่ทันสมัยและครบถ้วนสมบูรณ์ การอธิบายสาระสำคัญที่มีความชัดเจน โดยอาจใช้ข้อมูล แผนภาพ ตัวอย่างหรือกรณีศึกษาประกอบจนผู้อ่านสามารถทำความเข้าใจในสาระสำคัญนั้นได้โดยเบ็ดเสร็จ
๒.๓ การเผยแพร่หนังสือ
๒.๓.๑ วิธีการเผยแพร่
มีวิธีการเผยแพร่ ดังนี้
๑.การเผยแพร่ด้วยวิธีการพิมพ์ โดยโรงพิมพ์ (PRINTING HOUSE) หรือสำนักพิมพ์ (PUBLISHING HOUSE)
๒. การเผยแพร่โดยสื่ออิเล็กทรอนิกส์อื่นๆ ตัวอย่างเช่น การเผยแพร่ในรูปของซีดีรอม ฯลฯ
๒.๓.๒ เงื่อนไข
๑.การเผยแพร่ดังกล่าวนั้น จะต้องเป็นไปอย่างกว้างขวางมากกว่าการใช้ในการเรียนการสอนวิชาต่างๆ ในหลักสูตรเท่านั้น จำนวนพิมพ์เป็นดัชนีหนึ่งที่อาจแสดงการเผยแพร่อย่างกว้างขวางได้ แต่อาจใช้ดัชนีอื่นวัดความกว้างขวางในการเผยแพร่ได้เช่นกัน
๒. การเผยแพร่ต้องได้รับการตรวจสอบและรับรองการเผยแพร่จากคณะกรรมการของสถาบันอุดมศึกษา คณะ และ/หรือสถาบันทางวิชาการที่เกี่ยวข้องกับสาขาวิชานั้น และต้องเผยแพร่สู่สาธารณชนมาแล้วไม่น้อยกว่าสี่เดือน
เมื่อได้มีการพิจารณาประเมินคุณภาพของ “หนังสือ” ไปแล้ว การนำ “หนังสือ” นั้นไปแก้ไขปรับปรุงหรือเพิ่มเติมเนื้อหาใน “หนังสือ” เพื่อนำมาเสนอขอกำหนดตำแหน่งทางวิชาการและให้มีการประเมินคุณภาพ “หนังสือ” นั้นอีกครั้งหนึ่งอาจกระทำได้ แต่จะต้องทำการเผยแพร่ “หนังสือ” นั้นใหม่อีกครั้งหนึ่ง

๓.งานวิจัย
๓.๑ ความหมายของงานวิจัย คือ ผลงานทางวิชาการที่เป็นงานศึกษาหรืองานค้นคว้าอย่างมีระบบด้วยวิธีวิทยาการวิจัยที่เป็นที่ยอมรับในสาขาวิชานั้นๆ และมีวัตถุประสงค์ที่ชัดเจนเพื่อให้ได้มาซึ่งข้อมูล คำตอบหรือข้อสรุปรวมที่จะนำไปสู่ความก้าวหน้าทางวิชาการ หรือเอื้อต่อการนำวิชาการนั้นไปประยุกต์
๓.๒ รูปแบบวิจัยที่เผยแพร่
อาจจัดได้เป็น ๒ รูปแบบ ดังนี้
๓.๒.๑ รายงานการวิจัย
รายงานวิจัย ที่มีความครบถ้วนสมบูรณ์และชัดเจนตลอดทั้งกระบวนการวิจัย (Research Process) อาทิ การกำหนดประเด็นปัญหา วัตถุประสงค์ การทำวรรณกรรมปริทัศน์ สมมติฐาน การเก็บรวบรวมข้อมูล การพิสูจน์สมมติฐาน การวิเคราะห์ข้อมูล การประมวลสรุปผลและให้ข้อเสนอแนะ การอ้างอิง และอื่นๆ
๓.๒.๑ บทความวิจัย
บทความวิจัย ที่ประมวลสรุปกระบวนการวิจัยในผลงานวิจัยนั้น ให้มีความกระชับและสั้น สำหรับการนำเสนอในการประชุมทางวิชาการ หรือในวารสารทางวิชาการ
๓.๓ การเผยแพร่งานวิจัย
เผยแพร่ในลักษณะใดลักษณะหนึ่ง ดังนี้
๓.๑.๑ เผยแพร่ในรูปของบทความวิจัยในวารสารทางวิชาการ ทั้งนี้วารสารทางวิชาการนั้น อาจเผยแพร่เป็นรูปเล่มสิ่งพิมพ์หรือเป็นสื่ออิเล็กทรอนิกส์ที่มีกำหนดการเผยแพร่อย่างแน่นอนชัดเจน
๓.๑.๒ เผยแพร่ในหนังสือรวมบทความวิจัยในรูปแบบอื่นที่มีการบรรณาธิการประเมินและตรวจสอบคุณภาพ
๓.๑.๓ นำเสนอเป็นบทความวิจัยต่อที่ประชุมทางวิชาการ ซึ่งภายหลังจากการประชุมทางวิชาการได้มีการบรรณาธิการและนำไปรวมเล่มเผยแพร่ในหนังสือประมวลผลการประชุมทางวิชาการ (Proceedings) ของการประชุมทางวิชาการระดับชาติหรือนานาชาติ
๓.๑.๔ การเผยแพร่รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ที่มีรายละเอียดและความยาว ต้องแสดงหลักฐานว่าได้ผ่านการประเมินคุณภาพโดยผู้ทรงคุณวุฒิและแสดงหลักฐานว่าได้เผยแพร่ไปยังวงวิชาการและวิชาชีพในสาขาวิชานั้น และสาขาวิชาที่เกี่ยวข้องในประเทศและต่างประเทศอย่างกว้างขวาง
เมื่อได้เผยแพร่ตามลักษณะข้างต้นและได้มีการพิจารณาประเมินคุณภาพของ “งานวิจัย” นั้นแล้ว การนำ “งานวิจัย” นั้น มาแก้ไขปรับปรุงหรือเพิ่มเติมส่วนใด ส่วนหนึ่ง เพื่อนำมาเสนอขอกำหนดตำแหน่งทางวิชาการ และให้มีการประเมินคุณภาพ “งานวิจัย” นั้นอีกครั้งหนึ่งจะกระทำไม่ได้

แต่อย่างไรก็ตามถ้าดูประกาศ การยื่นตำแหน่งทางวิขาการ ในอนาคต ที่มีผลบังคับใช้ ๑ พ.ย. ๒๕๖๑ บทความทางวิชาการไม่สามารถนำไปขอตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ได้ แต่สามารถประกันคุณภาพได้ สามารถ นำไปรวบรวมเป็นหนังสือและสามารถนำไปใช้ขอตำแหน่งทางวิชาการได้ ดังนั้นการเขียนหนังสือ ที่มาจากการเขียนบทความนำมารวบรวมวิเคราะห์สังเคราะห์ โดยนำมาเรียงร้อยเป็นเรื่อง เป็นบท เชื่อมโยงกัน เป็นหนังสือมักจะเป็นหนังสือที่มีคุณภาพ ซึ่งในปัจจุบันจะมีคนเขียนหนังสือในลักษณะนี้มีอยู่มากและเป็นที่นิยมในสายสังคมศาสตร์ แต่ยกเว้น เฉพาะสายสังคมศาสตร์ให้บทความวิชาการกับงานวิจัยสามารถขอตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ ได้
สรุป

ดังนั้นสรุปได้ว่า ประกาศ ก.พ.อ. เรื่อง หลักเกณฑ์การพิจารณาวารสารทางวิชาการ สำหรับการเผยแพร่ผลงานทางวิชาการ พ.ศ. ๒๕๖๒ นั้น นี้มีผลบังคับใช้เฉพาะในเรื่องการเผยแพร่งานวิจัยในวารสารเท่านั้นที่ต้องอยู่ภายใต้เงื่อนไขตามประกาศนี้

ส่วนการเผยแพร่ นำเสนอเป็นบทความวิจัยต่อที่ประชุมทางวิชาการ ซึ่งภายหลังจากการประชุมทางวิชาการได้มีการบรรณาธิการและนำไปรวมเล่มเผยแพร่ในหนังสือประมวลผลการประชุมทางวิชาการ (Proceedings) ของการประชุมทางวิชาการระดับชาติหรือนานาชาติ หรือ การเผยแพร่รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ที่มีรายละเอียดและความยาว ต้องแสดงหลักฐานว่าได้ผ่านการประเมินคุณภาพโดยผู้ทรงคุณวุฒิและแสดงหลักฐานว่าได้เผยแพร่ไปยังวงวิชาการและวิชาชีพในสาขาวิชานั้น และสาขาวิชาที่เกี่ยวข้องในประเทศและต่างประเทศอย่างกว้างขวาง ไม่ได้อยู่ภายใต้การบังคับของประกาศ ก.พ.อ. เรื่อง หลักเกณฑ์การพิจารณาวารสารทางวิชาการ สำหรับการเผยแพร่ผลงานทางวิชาการ พ.ศ. ๒๕๖๒

ถาม-ตอบ เทคนิคการเขียนตำรา
สิทธิกร ศักดิ์แสง
เทคนิคการเขียนตำราผู้เขียน ได้รวบรวมมาจากงานเขียนของ ศ. ดร.ชุติมา สัจจานันท์ ซึ่งผู้เขียนเห็นว่าการเขียนตำรามีความสำคัญอย่างยิ่งในระดับอุดมศึกษาตำราเป็นผลงานวิชาการที่สำคัญที่มีความสำคัญต่อการศึกษา การเรียนการสอนตามหลักสูตรระดับอุดมศึกษา ในฐานะเป็นเครื่องมือการเรียนรู้ การสร้างสรรค์ การสื่อสารองค์ความรู้ การค้นพบทางวิชาการและเผยแพร่วิทยาการให้ปรากฏ ในสังคมความรู้และการเรียนรู้ ตำราจึงมีคุณค่าและเป็นประโยชน์อย่างกว้างขวางต่อการศึกษาและการให้ความรู้ทางวิชาการแก่ผู้สนใจทั่วไป
ถาม ตำราหมายถึงอะไร
ตอบ ความหมายของตำรา ตามเอกสารแนบท้าย ประกาศ กพอ. เรื่องหลักเกณฑ์และวิธีการพิจารณาแต่งตั้งบุคคลให้ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ รองศาสตราจารย์ และศาสตราจารย์ พ.ศ. 2560 ให้คำนิยามความหมายของตำรา
ตำรา หมายถึง งานวิชาการที่ใช้สำหรับการเรียนการสอนทั้งวิชาหรือเป็นส่วนหนึ่งของวิขา ซึ่งเกิดจากการนำข้อค้นพบจากทฤษฎี จากงานวิจัยของผู้ขอหรือความรู้ที่ได้จากการค้นคว้าศึกษามาวิเราะห์ สังเคราะห์ รวบรวมและเรียบเรียง โดยมีมโนทัศน์ (มโนทัศน์ (Concept) หมายถึง ความคิดรวบยอดเกี่ยวกับประเภทของสิ่งต่างๆ ตามความเข้าใจของแต่ละคน เช่น เข้าใจว่าสิ่งของลักษณะเช่นใดเรียกว่า “ของแข็ง” สิ่งของลักษณะเช่นใดเรียกว่า “สิ่งมีชีวิต” สิ่งมีชีวิตลักษณะเช่นใดเรียกว่า “แมว” คนลักษณะเช่นใดเรียกว่า “วีรชน” การกระทำลักษณะเช่นใดเรียกว่า “หว่านข้าว” ตลอดจนความคิดลักษณะเช่นใดเรียกว่า “วัตถุนิยม”) ที่ผู้เขียนกำหนดให้เป็นแกนกลาง ซึ่งสัมพันธ์กับมโนทัศน์ย่อยอื่นอย่างเป็นระบบ มีเอกภาพสัมพันธภาพและสารัตภาพตามหลักการเขียนที่ดี ใช้ภาษาที่เป็นมาตรฐานทางวิชาการและให้ความรู้ใหม่อันเป็นความรู้สำคัญที่มีผลให้เกิดการเปลี่ยแปลงต่อวงวิชาการนั้นๆ ดังนั้นตำรา จึงต้องเป็นสิ่งที่ก่อให้เกิดความรู้ใหม่ๆได้
นอกจากความหมายของตำราตามคำนิยามเอกสารแนบท้ายประกาศ ก.พ.อ. ดังกล่าวแล้ว บันลือ พฤกษะวัน และดำรง ศิริเจริญ (2533 : 9) อธิบายไว้ว่า
1) หนังสือที่เขียน (แต่ง) แปลหรือเรียบเรียง ตรงกับหลักสูตรวิชาใดวิชาหนึ่งที่เปิดสอนในระดับอุดมศึกษา เช่น การประถมศึกษา หลักรัฐศาสตร์ เทคโนโลยีทางการศึกษา และอื่น ๆ เป็นต้น หนังสือดังกล่าว นิสิต นักศึกษาใช้เรียน และครูอาจารย์ใช้เป็นแนวทางในการสอนวิชานั้น ๆ
2) คู่มือการสอนวิชาต่าง ๆเช่นคู่มือครูสอนภาษาอังกฤษระดับมัธยมศึกษา คู่มือการถ่ายรูป หรืออื่น ๆ ซึ่งให้กับผู้เรียน (นิสิตนักศึกษา) หรือนิสิตนักศึกษานำไปใช้เชิงปฏิบัติได้
3)หนังสือที่เขียนเรื่องเฉพาะมีเนื้อหาสาระสำคัญเฉพาะเรื่องซึ่งผู้เรียนสนใจค้นคว้ารวบรวม เช่น เมืองพิษณุโลก วัดเก่าในเมืองพิจิตร และอื่น ๆ หนังสือประเภทนี้ก็จัดได้ว่าเป็นส่วนหนึ่งของวิชาที่สอนในมหาวิทยาลัย วิทยาลัยหรือเป็นสิ่งที่นิสิตนักศึกษา ครู อาจารย์ ให้ศึกษาค้นคว้าเพื่อความลึกซึ้งเฉพาะเรื่อง และเกี่ยวข้องกับวิชาใดวิชาหนึ่งที่เปิดสอนในสถาบันก็ถือว่าเป็นตำราได้เช่นกัน
สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (2522: 6) ให้ความหมายว่า ตำรา คือ หนังสือซึ่งว่าด้วยความรู้ในสาขาใดสาขาหนึ่ง เขียนขึ้นโดยมีข้อมูลที่ได้กลั่นกรองแล้วจากสิ่งตีพิมพ์ปฐมภูมิและอื่น ๆ โดยมีจุดประสงค์ที่สำคัญเพื่อสอนให้รู้วิทยาศาสตร์ในสาขานั้น ๆ ตามระดับต่าง ๆ แล้วแต่จุดประสงค์ของตำรา ลักษณะของตำราควรมีความหนาอย่างน้อย 100 หน้ากระดาษพิมพ์ ประกอบด้วยส่วนต่าง ๆ ดังนี้คือ คำนำ สารบัญ สัญลักษณ์ และคำย่อที่ใช้ในตำรา เนื้อเรื่อง ภาคผนวก เอกสารอ้างอิง หรือบรรณานุกรม คำอภิธานศัพท์ และดรรชนีเนื้อเรื่อง
ดังนั้น จึงสรุปได้ว่า ตำราเป็นหนังสือวิชาการ อาจเป็นงานเขียน เรียบเรียง หรือแปล ที่จัดทำเป็นรูปเล่มหนังสือวิชาการเพื่อให้ความรู้พื้นฐาน ความรู้เฉพาะด้าน เฉพาะเรื่อง ในสาขาใดสาขาหนึ่ง โดยเขียนขึ้นจากการค้นคว้า วิจัย เพื่อประโยชน์ในการศึกษาค้นคว้าแก่ผู้ใช้

ถาม ลักษณะสำคัญของตำราเป็นอย่างไร
ตอบ ได้มีผู้แสดงความคิดเห็นลักษณะของตำราไว้อย่างกว้างขวาง ลักษณะที่ถือเป็นพื้นฐานที่สำคัญตามแนวความคิดนั้น คือในฐานะที่เป็นเครื่องช่วยสอน ตำราจะต้องเสนอเนื้อหาวิชาอย่างมีระเบียบแบบแผน ไม่ว่าเนื้อหาวิชาจะยุ่งยากสลับซับซ้อนอย่างไร ก็ควรจะต้องนำผู้อ่านไปสู่วัตถุประสงค์โดยเริ่มจากเรื่องง่าย ๆ เป็นพื้นฐานไปสู่เรื่องที่ยากซับซ้อนขึ้นจากเรื่องที่ผู้อ่านคุ้นเคยไปสู่เรื่องที่ผู้อ่านไม่คุ้นเคย และจากเรื่องที่เป็นรูปธรรมไปสู่เรื่องที่เป็นนามธรรม ควรมีคำจำกัดความของศัพท์ใหม่ ๆ และอธิบายอย่างละเอียดเมื่อเขียนถึงครั้งแรก แนวคิดที่เสนอต่อผู้อ่านค่อย ๆ พัฒนาขึ้นโดยให้อรรถาธิบายในรูปแบบต่าง ๆ แผนที่ แผนภูมิ ตาราง กราฟ จะต้องอยู่ในที่พอเหมาะกับเนื้อหาเพื่อช่วยให้ผู้อ่านเข้าใจมากขึ้น ทั้งนี้จะต้องระลึกเสมอว่าวัตถุประสงค์สำคัญของหนังสือ ตำรา คือการเสนอข้อเท็จจริงให้แนวความคิดขึ้นพื้นฐานเพื่อให้ผู้อ่านได้ศึกษาค้นคว้าต่อด้วยตนเอง อย่างไรก็ดีมีข้อจำกัดอยู่ที่ว่าไม่สามารถให้ข่าวสารที่ทันสมัยได้เช่นเดียวกับ เอกสารสิ่งพิมพ์ประเภทวารสาร ฉะนั้นการแก้ไขปรับปรุงครั้งต่อ ๆ ไปจึงจำเป็นที่จะต้องรวมแนวความคิดจากวารสารและเอกสารใหม่ ๆ เพิ่มเติมลงไปด้วย (McCaffrey 1971: 210)
ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ (2523: 5-6) ได้แสดงความเห็นเกี่ยวกับลักษณะของตำราไว้ว่า
1.เป็นหนังสือที่มุ่งให้ความรู้ในการเขียนตำราผู้เขียนมุ่งให้ความรู้มากกว่าให้ความเพลิดเพลินแก่ผู้อ่าน แต่ถ้าผู้เขียนสามารถก็ควรมีวิธีเขียนที่ให้ความสะดวกแก่ผู้อ่าน
2.มีการลำดับขั้นตอน โดยไม่คำนึงถึงศิลปการประพันธ์ มุ่งให้ความสะดวกแก่การเรียนวิชาที่บรรจุอยู่ในหนังสือนั้น
3.ใช้ศัพท์และสำนวนที่มีความหมายเชิงวิชาการ ควรจะต้องมีการนิยามศัพท์ที่ให้ความหมายตามที่จะกำหนดเพื่อใช้ในการเรียนตำรานั้น และต้องใช้ศัพท์ในความหมายนั้นให้เสมอต้นเสมอปลายตลอดเรื่อง
4. ความรู้ที่บรรจุในหนังสือนั้นจะต้องเป็นความรู้ที่คนในวงการเดียวกันรับรองแล้ว ถ้ามีข้อความใดที่ยังอยู่ระหว่างการโต้แย้ง จะต้องบอกแง่คิดทั้งสองแง่หรือมากกว่าสองประเด็นนั้น หากข้อความใดเป็นข้อสังเกตของผู้เขียนเอง หรือข้อคิดเห็นของผู้ใดก็ตาม ผู้เขียนจะต้องบอกไว้
5. ข้อความใด ซึ่งยังไม่เป็นที่ประจักษ์แพร่หลายในวงวิชาการ ที่หนังสือนั้นนำมากล่าวไว้ ผู้เขียนจะต้องบอกแหล่งที่มาของความรู้นั้น เพื่อผู้อ่านจะทดสอบไว้ และสามารถค้นคว้าหาความรู้ให้กว้างขวางยิ่งขึ้นต่อไปได้
ปิฎฐะ บุนนาค (2523: 32-37) ได้กล่าวถึงลักษณะของตำราไว้ดังนี้
1.รูปเล่มควรจะเป็นแบบลักษณะมาตรฐานสากลทั่ว ๆ ไป มีสภาพคงทนพอสมควร
2.การจัดลำดับเนื้อหาสาระหรือบทต่าง ๆ ในเล่มควรเป็นไปด้วยดี สะดวกในการค้นคว้า มีสารบัญ หรือดรรชนี เพื่อค้นคว้าหารายละเอียดได้ง่าย
3.ใช้ภาษาถ้อยคำ และศัพท์เทคนิคให้เหมาะสมกับระดับของผู้อ่าน เขียนตรงกับวัตถุประสงค์ในการแต่งหนังสือ ใจความกะทัดรัดได้ความแน่นอน ศัพท์เทคนิคภาษาไทยที่ใช้ควรวงเล็บภาษาต่างประเทศไว้ด้วย เพื่อจะได้เข้าใจความหมายที่ถูกต้อง
4.หากมีรูปภาพเขียน ภาพถ่าน รูปแผนภูมิ กราฟ อย่างใดอย่างหนึ่ง ให้จัดวางหน้าในลักษณะที่ใกล้เคียงหรือสัมพันธ์กับเรื่อง หรือเนื้อหาสาระ แต่ละรูปควรมีเลขที่เรียงลำดับไว้เพื่อสะดวกแก่ผู้ใช้ ภาพทุกชนิดจะต้องชัดเจน และเน้นส่วนสำคัญที่ต้องการเน้น
5.มีเอกสารอ้างอิงให้ทราบว่าข้อความหรือเนื้อหาสาระในหนังสือนั้น ได้ยึดถือหรือได้ข้อมูลมาจากไหนบ้าง เพื่อให้ผู้อ่านตามไปหาเอกสารอ้างอิงตรวจสอบดู หรือให้รู้รายละเอียดในเอกสารอ้างอิงนั้นมากขึ้น
6.เนื้อหาสาระเชื่อถือได้ นำไปปฏิบัติได้ เกิดประโยชน์ตามต้องการ

ถาม ลักษณะที่ดี ของการเขียนตำรา เป็นอย่างไร
ตอบ เมื่อทราบถึงลักษณะของตำราดังกล่าวมาข้างต้นนี้ เป็นลักษณะด้านวิธีการนำเสนอและเนื้อหา ซึ่งนับว่าเป็นสิ่งสำคัญในการเขียนหนังสือวิชาการ เพราะด้วยตำราและหนังสือวิชาการที่มีคุณภาพนั้นนอกจากในเนื้อหาสาระที่เชื่อถือได้แล้ว ผู้เขียนจะต้องมีความสามารถ ความชำนาญ และความเข้าใจเป็นอย่างดีในเรื่องที่ตนเขียน ผู้เขียนที่ได้รับการศึกษาอบรมมาในเรื่องที่เขียน รวมทั้งเป็นผู้ที่มีประสบการณ์ด้วยแล้วจะทำให้ข้อมูลที่เขียนนั้นเป็นสิ่งที่น่าเชื่อถือ อันเป็นคุณลักษณะตำราที่ดี
ปรีชา ช้างขวัญยืน (2539) อธิบายลักษณะของตำราที่ดีสรุปได้ว่าควรให้ความรู้ใหม่ ทั้งการค้นพบและการเข้าใจทางวิชาการในเรื่องต่าง ๆ ซึ่งอาจเป็นผลิตผลจากการศึกษาของผู้เขียนเองเป็นผลจากการวิจัยเฉพาะเรื่อง หรือการนำผลการวิจัยเฉพาะเรื่องหรือการนำผลการวิจัยมาประมวลแยกแยะประเด็นและเสนอแนวคิด ข้อมูลที่ปรากฏควรมีความแคบแต่ลึก เพราะการศึกษาสมัยใหม่จะไม่เป็นแบบสำเร็จรูปอยู่ในตำราเล่มเดียวอีกต่อไป มีเนื้อหาซึ่งเป็นพื้นความรู้ การวิเคราะห์ วิจารณ์อย่างกว้างขวาง ตำราเฉพาะเรื่องส่วนมากจะโยงเนื้อหาและแนวคิดกับแนวคิดต่อเนื่องกันลงไปในทางลึก ส่วนตำราพื้นฐานจะโยงเนื้อหาสำคัญและเรื่องหลักทางวิชานั้นในแนวกว้าง การเขียนตำราแนวลึกควรจำกัดเนื้อหาให้เหลือเฉพาะส่วนที่สัมพันธ์กับเรื่องหลักที่ผู้เขียนพิจารณาโดยตรง ส่วนการเขียนตำราแนวกว้าง ควรจำกัดความลึกซึ้งของเรื่องที่พูดแต่ละเรื่องไม่ให้ศึกษาหรือลงรายละเอียดมากเกินไป ผู้เขียนควรให้ความรู้ลึกซึ่งเกี่ยวกับหลักการ ทฤษฎี ให้ความรู้ใหม่ มีการตีความ การวิพากษ์วิจารณ์แบบใหม่ การเสนอความคิดเห็นใหม่หรือทฤษฏีใหม่ หลายแง่หลายมุม มีการอ้างอิงอย่างมีคุณภาพ หมายถึงการอ้างอิงอย่างมีจุดหมายเท่าทีจำเป็นและอ้างอิงถึงต้นตอของความรู้เมื่อนำผลงานหรือแนวคิดของผู้อื่นมาใช้ก็ควรอ้างอิงอย่างถูกต้องตามแบบแผนสากล ภาษาที่ใช้ในการเขียนควรเป็นภาษามาตรฐาน แจ่มแจ้ง ชัดเจน กระชับรัดกุม รูปเล่มควรมีขนาด 8 หน้ายกหรือ A4 มีส่วนประกอบของตำราครบถ้วน มีเครื่องมือช่วยอธิบายเนื้อหา เช่น ตาราง แผนภูมิ รูปภาพ แผนที่ เพื่อช่วยให้เข้าใจเนื้อหาดียิ่งขึ้น
ตำราที่ดีตามหลักการที่นำเสนอโดยบันลือ พฤกษะวัน และดำรง ศิริเจริญ (2533) คือ ตำราที่มีความลึกซึ้งในการเขียน ให้ความรู้แปลก ๆ ใหม่ ๆ เขียนจากการผสมผสานผลการวิจัยหลาย ๆ เรื่อง เนื้อหาวิธีหรือเรื่องราวที่เสนอจะต้องเป็นปัจจุบัน แสดงให้เป็นวิวัฒนาการของเนื้อหา เรื่องราว ให้ความรู้ ความจริง เป็นความจริงที่เป็นวิทยาศาสตร์ที่ผ่านการตรวจสอบ ระบุแหล่งอ้างอิงในการเขียน ช่วยขยายประสบการณ์แก่ผู้อ่านอย่างกว้างขวาง มีส่วนประกอบในการนำเสนอได้แก ภาพ แผนภูมิ แผนสถิติ ซึ่งจะให้ผู้อ่านเข้าใจเนื้อหาได้อย่างชัดเจนมากขึ้น มีลักษณะที่ประกอบด้วยคำนำ สารบัญ เนื้อเรื่อง สรุป การอ้างอิงอย่างมีระบบ

ถาม เทคนิควิธีการเขียนตำราให้เป็นที่ยอมรับในวงวิชาการมีขั้นตอนและวิธีการอย่างไร
ตอบ. การเขียนตำรามีขั้นตอนและเทคนิคการเขียนเช่นเดียวกับการเขียนงานเขียนทางวิชาการโดยทั่วไป แต่เนื่องจากตำราเป็นผลงานทางวิชาการหรือหนังสือวิชาการที่มีความสำคัญ ผู้เขียน ผู้เรียบเรียง หรือผู้แปลจึงต้องมีความรู้และประสบการณ์สูงในเรื่องที่เขียน มีการศึกาค้นคว้าอย่างลึกซึ้ง และมีความสามารถในการเรียบเรียงและนำเสนอ อย่างไรก็ดีตำราที่ดีมีประเด็นที่ควรพิจารณาดังนี้
1. การเลือกเรื่อง ตำราที่น่าสนใจควรมีเอกลักษณ์หรือจุดเด่น ซึ่งแตกต่างจากตำราที่ปรากฎโดยทั่วไปในตลาดหนังสือ เอกลักษณ์หรือจุดเด่นอาจเริ่มตั้งแต่ การเลือกเรื่อง ซึ่งนำไปสู่การตั้งชื่อเรื่อง การกำหนดกรอบแนวคิด ขอบเขตของเรื่อง โครงเรื่อง เนื้อหาสาระ และการนำเสนอ
2.การตั้งชื่อเรื่อง และการกำหนดขอบเขตของเรื่อง. ชื่อเรื่องของตำรา ควรใช้ภาษาวิชาการ ชัดเจน เข้าใจง่าย ระบุขอบเขตเนื้อหา หรือกลุ่มเป้าหมายที่ชัดเจน เช่น. ภาษาอังกฤษสำหรับครูการเขียนเพื่อการสื่อสารธุรกิจ
มีข้อสังเกต ว่าตำราที่มีขอบเขตที่เหมาะสม แคบแต่ลึก จะน่าสนใจกว่าตำราที่กว้างและผิวเผิน
3. การกำหนดโครงเรื่อง โครงเรื่องเปรียบเสมือนพิมพ์เขียวของงานก่อสร้าง ซึ่งผู้เขียนหรือผู้เรียบเรียงสามารถกำหนดให้น่าสนใจ มีเอกลักษณ์หรือจุดเด่นได้เช่นเดียวกับการออกแบบ โครงเรื่องแสดงให้เห็นถึงขอบเขตของเรื่องและกรอบแนวคิด ซึ่งย่อมต้องมีข้อมูลจากการเลือกเรื่อง ชื่อเรื่อง และจุดมุ่งหมายของเรื่อง ทั้งจุดมุ่งหมายทั่วไป และจุดมุ่งหมายเฉพาะ รวมถึงกลุ่มเป้าหมายและประเภทของตำรา
โครงเรื่องเป็นกรอบกำหนดการคัดเลือกข้อมูล และการนำเสนอ โครงเรื่องที่ดีนำมาสู่ความสมบูรณ์ ลุ่มลึกของเนื้อหา ความแจ่มแจ้ง ชัดเจน ในการลำดับความคิด การนำเสนอและการอ่าน
4. เนื้อหาและการนำเสนอเนื้อหา ซึ่งเนื้อหา คือ “หัวใจของตำรา” ในการประเมินคุณภาพของตำราหรือหนังสือวิชาการที่เป็นงานเขียนหรือเรียบเรียง โดยทั่วไปจะมุ่งเน้นที่เนื้อหา กล่าวคือ เนื้อหาควรเสนอความรู้ใหม่หรือองค์ความรู้ใหม่ มีความถูกต้อง ความทันสมัย ความสมบูรณ์ ลุ่มลึกของเนื้อหา
การนำเสนอเนื้อหา มีวิธีการนำเสนอ โดยการบรรยาย อธิบาย การอ้างเหตุผล การใช้ภาษาที่เป็นภาษาวิชาการที่ดี กะทัดรัด ชัดเจน อ่านง่าย มีเอกภาพ สัมพันธภาพ และสารัตภาพ รวมทั้งมีเครื่องมือช่วยอธิบาย เช่น ภาพประกอบ ตาราง แผนภูมิ แผนภาพ แผนที่ ที่เหมาะสม ช่วยเพิ่มความเข้าใจและความน่าสนใจ
อนึ่ง มีข้อสังเกตในด้านเนื้อหาและการนำเสนอเนื้อหาตำรานั้น จะต้องมีการศึกษาค้นคว้าอย่างลึกซึ้ง จึงต้องนำเสนอในหลายแง่มุม มีการวิเคราะห์ประเด็นจำแนกแยกแยะ เชื่อมโยงกรอบแนวคิด ทฤษฏี และเสนอความเห็น แนวคิด อันทำให้เกิดความรู้ใหม่ อันเป็นจุดเด่นของตำราหรือหนังสือวิชาการนั้น ตำราหลายเรื่องเขียนหรือเรียบเรียงจากผลการวิจัย ทำให้เนื้อหาที่เกิดจากการค้นพบทางวิชาการใหม่ ๆ นอกจากนี้ยังต้องมีการอ้างอิงอย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ
5. ส่วนประกอบและรูปเล่มของตำรา ซึ่ง ตำราประกอบด้วยส่วนนำ ส่วนเนื้อหา และส่วนท้าย และในแต่ละส่วนมีรายละเอียดดังนี้
ส่วนนำ ประกอบด้วย ใบรองปก หน้าปกใน คำนำ สารบาญ
ส่วนเนื้อหา แบ่งเป็นบทและเรื่อง
ส่วนท้าย ประกอบด้วย บรรณานุกรม ภาคผนวก ประวัติผู้เขียนและหนังสือต่างประเทศมักจะมีดรรชนี (Index) ท้ายสุด
เพื่ออำนวยความสะดวกในการค้นหา จุดเน้นที่สำคัญในเรื่องส่วนประกอบของตำราที่ควรให้ความสำคัญ คือหน้าปกในควรมีข้อมูลทางบรรณานุกรมที่สมบูรณ์ ได้แก่ ข้อมูลเกี่ยวกับผู้จัดพิมพ์ สำนักพิมพ์ หรือสถาบันที่พิมพ์ รวมทั้งรายละเอียดการจัดพิมพ์ เช่น โครงการตำราของมหาวิทยาลัย เป็นต้น ข้อมูลเหล่านี้แสดงถึงความเชื่อถือได้ของตำราหรือหนังสือวิชาการนั้นได้ เพราะสำนักพิมพ์หรือสถาบันที่มีมาตรฐานจะมีกระบวนการพิจารณาและควบคุมคุณภาพก่อนการจัดพิมพ์
ครั้งที่พิมพ์และปีที่พิมพ์ แสดงถึงความทันสมัยและความแพร่หลาย ถ้ามีการพิมพ์และปรับปรุงหลายครั้ง ข้อมูลในส่วนนี้เป็นประโยชน์ในการประเมินคุณค่าและความทันสมัยของเนื้อหาด้วย
ข้อมูลเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (International Standard Book Number: ISBN)ผู้เขียนหรือผู้จัดพิมพ์สามารถขอเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือได้จากหอสมุดแห่งชาติ ซึ่งจะกำหนดเลขให้หนังสือแต่ละเล่ม เป็นการจดทะเบียนหนังสือและเลขมาตรฐานสากลดังกล่าวโดยทั่วไปจะพิมพ์ไว้ที่ด้านหลังหน้าปกใน
ข้อมูลบัตรรายการในเล่ม ผู้จัดพิมพ์หรือสำนักพิมพ์หลายแห่งจัดทำข้อมูลบัตรรายการไว้ในด้านหลังหน้าปกใน ซึ่งเป็นข้อมูลสำหรับห้องสมุดด้วย
นอกจากนี้ควรให้ความสนใจในเรื่องกระดาษ รูปเล่มของตำรา ควรใช้กระดาษดีโดยทั่วไปจะใช้กระดาษปอนด์ ปกใช้กระดาษหนาพอสมควร มีการออกแบบปกที่สื่อสารให้สอดคล้องกับเนื้อหาสาระ เน้นความเรียบง่าย ไม่ต้องมีหลายสี ขนาดของตำราโดยทั่วไปมีขนาดเอ 5 (53/4นิ้ว x81/4 นิ้ว) หรือ เอ 4 (81/4 นิ้ว x113/4นิ้ว)

ถาม การประเมินระดับคุณภาพของตำรามีเกณฑ์กำหนดไว้อย่างไร
ตอบ ตามเอกสารแนบท้าย ประกาศ กพอ. เรื่องหลักเกณฑ์และวิธีการพิจารณาแต่งตั้งบุคคลให้ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ รองศาสตราจารย์ และศาสตราจารย์ พ.ศ. 2560 ไว้ดังนี้
“ระดับดี” เป็นตำราที่มีเนื้อหาสาระถูกตัองสมบูรณ์และทันสมัย มีแนวคิดและการนำเสนอที่ชัดเจนเป็นประโยชน์ในการเรียนการสอนระดับอุดมศึกษา
“ระดับดีมาก “ ใช้เกณฑ์เดียวกับระดับดี โดยมีข้อกำหนดด้านคุณภาพเพิ่มเติมดังต่อไปนี้
1.มีการสังเคราะห์และเสนอความรู้หรือวิธีการที่ทันต่อความก้าวหน้าทางวิชาการและเป็นประโยชน์ต่อวงวิชาการ
2.มีการสอดแทรกความคิดริเริ่มและประสบการณ์หรือผลงานวิจัยที่เป็นการแสดงให้เห็นถึงความรู้ใหม่ที่เป็นประโยชน์ต่อการเรียนการสอน
3.สามารถนำไปใช้เป็นแหล่งอ้างอิงหรือนำไปปฏิบัติได้
“ระดับดีเด่น “ใช้เกณฑ์เดียวกับระดับดีมาก โดยมีข้อกำหนดด้านคุณภาพเพิ่มเติมดังต่อไปนี้
1.มีลักษณะเป็นงานบุกเบิกทางวิชาการในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง
2.มีการกระตุ้นให้เกิดความคิดและค้นคว้าต่อเนื่อง
3.เป็นที่เชื่อถือและยอมรับในวงวิชาการหรือวิชาชีพที่เกี่ยวข้องในระดับชาติและ/ หรือระดับนานาชาติ

ถาม งานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับตำรากับตำราได้หรือไม่ เกี่ยวข้องอย่างไร
ตอบ งานวิจัยเกี่ยวข้องกับตำราแสดงให้เห็นถึงลักษณะที่ดีของตำราในแง่มุมต่าง ๆ ที่ได้มาจากการวิเคราะห์สังเคราะห์ เกิดองค์ความรู้ใหม่ในตำรา จึงถือว่ามีความสำคัญอน่างมาก

ถาม ข้อบกพร่องในการเขียนตำรา ส่วนใหญ่จะมีข้อบกพร่องในเรื่ิงใด
ตอบ ตำราบางส่วนยังมีวิธีการอ้างอิงเอกสารที่ไม่ถูกต้องตามหลักการอ้างอิง ตลอดจนรูปแบบการลงบรรณานุกรม ยังไม่เป็นมาตรฐานเดียวกัน
ข้อมูลของตำราบางส่วนยังไม่ทันสมัย ควรมีการจัดพิมพ์ฉบับแก้ไข ปรับปรุงใหม่ให้ทันสมัยอยู่เสมอ
ขาดเครื่องมืออำนวยความสะดวกในการค้นหาความหมาย คือ อภิธานศัพท์ เนื่องจากมีศัพท์ต่างประเทศปนอยู่เป็นจำนวนมาก ควรมีการรวบรวมความหมายของคำศัพท์นั้น มาไว้ด้วยกัน
กระดาษที่ใช้ส่วนมากแม้จะมีคุณภาพดี แต่บางเล่มกระดาษบางเห็นตัวอักษรของด้านหลัง ทำให้ความกระจ่างชัดในการอ่าน (legibility) ลดลง
ภาพประกอบที่ไม่ชัดเจน พร่ามัว ยังมีอยู่บ้าง ตาราง หรือแผนภูมิเล็ก มีรายละเอียดภายในไม่ชัดเจน
การเข้าเล่มบางส่วนไม่แข็งแรงทนทาน หลุดง่ายไม่เหมาะต่อการหยิบอ่านบ่อยครั้ง

ถาม การประเมินค่าตำรา โดยหลักเขามีเกณฑ์ประเมินอย่างไร
ตอบ ชุติมา สัจจานนท์ และคณะ(2542) พัฒนาเกณฑ์การประเมินค่าตำรา พบว่ามีประเด็นหลักตามลำดับค่าคะแนนดังนี้
เนื้อหาสาระ ผู้เขียนและผู้จัดพิมพ์ ผู้จัดทำ การนำเสนอ รูปเล่ม และการพิมพ์ รวมทั้งค่าคะแนนในประเด็นย่อยใกล้เคียงกัน ซึ่งสอดคล้องกับความหมายและลักษณะของตำราที่ดีมีคุณภาพตามแนวทางที่นำเสนอโดย ชุติมา สัจจานันท์ (2533) บันลือ พฤกษะวัน และดำรง ศิริเจริญ (2533) ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ (2523) ปรีชา ช้างขวัญยืน (2539) ปิฏฐะ บุนนาค (2523)
นอกจากนี้การกำหนดคะแนนเกณฑ์การประเมินค่าตำรา ประเด็นย่อยหลายประเด็นมีความแตกต่างกัน กล่าวคือ ประเด็นเนื้อหาสาระของตำรา ให้คะแนนสูงในด้านการเสนอองค์ความรู้ ทรรศนะ หรือประเด็นใหม่ การเสนอแนวคิดเชิงวิเคราะห์และสังเคราะห์ มีความถูกต้อง มีข้อมูล และหลักฐาน มีความทันสมัย มีความลึกซึ้งครบถ้วนสมบูรณ์ การกำหนดคะแนนเช่นนี้สอดคล้องกับลักษณะของตำราที่ดีมีคุณภาพตามเกณฑ์ของทบวงมหาวิทยาลัย (2542) ปรีชา ช้างขวัญยืน (2539) เกณฑ์การคัดเลือกตำราเพื่อจัดพิมพ์ของโครงการส่งเสริมการแต่งตำราของมหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร์ การมอบรางวัลตำรา TTF Award ของมูลนิธิโตโยต้าแห่งประเทศไทย และผลการวิจัยของ ฉวีวรรณ สวัสดี (2521) ซึ้งล้วนเน้นประเด็นเนื้อหาสาระเป็นหลัก
การประเมินคุณค่าตำราจากผลการวิจัยที่นำเสนอโดยชุติมา สัจจานันท์และคณะ (2542:240-243) ครอบคลุม 4 ประเด็นหลัก ได้แก่ ผู้เขียนและผู้จัดพิมพ์ เนื้อหาสาระ การนำเสนอ และรูปเล่มและการพิมพ์ โดยประเด็นเนื้อหาสาระมีคะแนนมากที่สุด ประเด็นผู้เขียนและผู้จัดพิมพ์ และประเด็นการนำเสนอ มีคะแนนรองลงมาเท่ากัน ส่วนประเด็นรูปเล่มและการพิมพ์ มีคะแนนน้อยที่สุด

สรุป
ตำราเป็นผลงานทางวิชาการที่สำคัญประการหนึ่ง มีความหมาย ลักษณะและเทคนิคการเขียนแบบงานเขียนทางวิชาการ ซึ่งต้องอาศัยความรู้ ทฤษฎี และหลักการทางวิชาการวิชาชีพ การศึกษาค้นคว้า หาความรู้ และประสบการณ์ทั้งทางวิชาการและเทคนิคการ ตำรามีบทบาทสำคัญในการสร้างสรรค์องค์ความรู้ การค้นพบทางวิชาการ และเผยแพร่วิทยาการให้เป็นประโยชน์อย่างกว้างขวาง ทั้งในด้านการเรียน การสอนตามหลักสูตรการศึกษาและการให้ความรู้ทางวิชาการแก่ผู้อ่านและสังคม การประเมินและการพิจารณาคุณค่าของตำราจึงเป็นแนวทางที่ผู้เขียนตำราควรให้ความสำคัญเพื่อให้มีการเขียนผลงานตำราที่มีคุณภาพและคุณค่าตามหลักวิชาการ